توصیه‌های طلایی برای خواب سالمندان
به گزارش تبریزگویا، دکتر فرشته پیروز دانشجوی دکترای تخصصی طب سنتی ایرانی در خصوص اهمیت خواب در سلامت سالمندان معتقد است: خواب مناسب می‌تواند میزان اضطراب و ناراحتی‌های روانی را کاهش داده و در فعالیت‌های روزمره افراد و موقعیت‌هایی که نیاز به تمرکز دیده می‌شود، یک مؤلفه مؤثر و کارآمد تلقی شود. این در حالی است که نداشتن خواب مطلوب، منجر به ایجاد خستگی، خواب آلودگی فرد در طول روز شده و حتی در تمرکز فرد نیز اختلال ایجاد می‌کند.
محققان به این نتیجه رسیده اند که با افزایش سن تغییر در الگو و کیفیت خواب رخ می‌دهد که می تواند سلامت و سازگاری فرد را دستخوش تغییر کند. دشواری در شروع خوابیدن شب، تغییر طول خواب شبانه، صبح زود بیدار شدن، خوابیدن صبح و خواب بیشتر در روز؛ از دیگر تغییراتی است که در افراد مسن با افزایش سن رخ می دهد. علائم دیگر شامل خستگی، تنش، اضطراب، سردرد، عملکرد ضعیف در حافظه، بیماری‌های معده، خشم و کمبود انرژی است.
هنگام خواب هورمون‌هایی چون نوراپی نفرین، سروتونین و هورمون رشد آزاد می شوند و تغییرات شیمیایی و افزایش تغذیه سلولی صورت می‌پذیرد تا بدن برای انجام فعالیت روز بعد آماده شود. از طرفی ترمیم، سازماندهی مجدد، تقویت حافظه و یادگیری در سیستم عصبی همگی حین خواب رخ می دهند.
همچنین خواب سبب کاهش تنش، اضطراب و فشار عصبی می شود و به شخص در بازیافت انرژی مجدد برای تمرکز بهتر حواس، سازگاری و لذت بردن از فعالیت‌های روزانه کمک می کند. بدون خواب مناسب بدن توانایی و قدرت زندگی را از دست می دهد، ذهن ضعیف می‌شود و خلق فرد تغییر می کند.
سالمندی یکی از مهمترین و شاید طولانی ترین دوره زندگی هر فرد است. پس شناسایی عوامل موثر در حفظ و ارتقای سلامت سالمندان می تواند از بروز یا طولانی شدن مدت ابتلا به انواع بیماری‌های مرتبط پیشگیری کند. در طب سنتی ایرانی واژه های شیخوخیت، پیری، کهولت و کهنسالی برای بازه سنی بعد از ۶۰ سال ورود به حوزه سالمندی را معرفی می کند که با تعاریف امروز جهان از سالمندی منطبق است.
در این مطلب به گزیده از سبک زندگی سالم با محوریت خواب در سالمندان میپردازیم.
سلامت سالمندی در طب ایرانی
حکمای طب سنتی عمدتا مزاج مشایخ را به دلیل نقصان در حرارت و رطوبت غریزی، غایت سردی و خشکی می دانند و با بروز مشکلات هضم، زمینه حصول رطوبات غریبه که تشدید کننده سردی بوده و ظاهر سرد و تر را ایجاد می کند که دلیل بروز حالتی از سلامت در مشایخ می شود که حالتی بین صحت و مرض (مشابه حال دوران نقاهت بیماری) در این افراد ایجاد می کند.
بنابراین بهترین آب و هوا برای زندگی سالمندان آب و هوای معتدل بهاری است که نه سرما و نه گرما گزشی نداشته باشند. غذای شان باید در مقدار کم باشد در عین حال که غذاییت بیشتری دارد سریع الهضم بوده و اجابت مزاجی روان و بی فشار با تخلیه کامل ایجاد کند.
گوشت‌هایی مانند گوسفند ۶ ماهه، جوجه خروس، مرغ بچه، کبک برای تهیه آبگوشت یا میل کردن شیر کامل، گرم شده با افزودن اندکی دارچین و شکر یا تخم مرغ نیم برشت با زرده خمیری عسلی و نان گندم کامل خوب برشته شده همگی مصداق کاملی از غذای مناسب سالمندان هستند.
وقتی لازم باشد در سالمندی افزایش قوت و رطوبت دهیم بهتر است مقدار غذای مناسبش را افزایش داده و در دفعات بیشتر با حجم کمتر توصیه کنیم. فراموش نکنیم که هرگز نباید وعده شام را برای سالمندان حذف کرد. چون هرقدر هم که ضعیف باشند به دلیل کم حرکتی شبانه و خنکی هوا، قوت هضم آنها افزایش یافته و جذب بهتری خواهند داشت. پس وعده شام هم باعث خواب بهتر است هم خواب هرچند اندک شبانه بهبود دهنده هضم بهتر آنها خواهد بود. ستوده ترین خوراکی خواب آور در سالمندان و میانسالان خوردن کاهو بخصوص در عصر و وعده شب است.
بهترین میزان خواب در سالمندان ۵ تا ۶ ساعت در شبانه روز است که اگر بیش از دو سوم آن خواب شبانه باشد کافی است، بنابراین انجام فعالیت فیزیکی متناسب روزانه (بهترین آن برای سالمندان پیاده روی در سطح غیر شیب دار، سوارکاری در صورت عادت و تاب سواری است)، گردش در طبیعت، گذراندن ساعاتی از روز در کنار رفقای موافق، دوستان، آشنایان آرام بخش و دوست داشتنی یا پرداختن به امور مطلوب و متناسب با توان سالمند، می توانند احساس نیاز کاذب‌شان را به خوابیدن بیشتر برطرف کرده و کیفیت خواب را بهبود بخشند.
استفاده از آب نیم گرم
بهتر است سالمندان برای حفظ سلامتی و بهبود وضعیت خواب برای وضو و استحمام از آب نیم گرم استفاده کرده و لباس شان در هر فصل نسبت به جوانان، گرم تر باشد تا کیفیت خواب و بیداری بهتری را تجربه کنند. بستر سالمندان باید نرم تر باشد تا بتوانند به راحتی و لذت در آن غلت بزنند تا احساس خوشایند شادکامی در آنها ایجاد کند.
هرچیزی که باعث افزایش سردی می شود پرهیز کنند. نصب منظره های ترسناک در محیط زندگی سالمند، تماشای فیلم ها، اخبار یا منظره های ترسناک و اندوه ناک قبل از خواب همگی می توانند کیفیت و کمیت خواب را در فرد سالمند نامطلوب کنند. استفاده از عطرهای سرد(عطر نیلوفر، کافور) یا خوردن ترشی ها به خصوص در وعده شام یا قبل خواب از دیگر عواملی هستند که با افزودن سردی در سالمند بر خواب آنان اثر نامطلوبی خواهد گذاشت.
بنابراین هرچه مایه شادکامی، نشاط و فرح در سالمند شود چون مقوی قلب و مغز نیز است و خواب بهتری در سالمند تولید می کند. عطر نرگس، یاسمین و زنبق و حتی استعمال این روغن ها حرارت مطلوبی تولید می کند که در کنار سایر عواملی پیشتر اشاره شد می تواند خواب سالمند را بهبود بخشد. باز کردن پنجره ها در ساعت هایی که کوران هوا نبوده و هوای محل سکونت سالمند بخوبی تعویض شده و سنگینی و آلودگی هوا به حداقل رسیده و ایجاد دما مطبوع و معتدل به خصوص در اتاق خواب، یکی از بهترین راه های کمک به رفع مشکلات خواب در سالمندان است.
همچنین در صورت وجود بیماری های زمینه ای به خصوص مشکلات کبدی، معدی، مغزی و قلبی باید تدابیری ویژه و اختصاصی به این موارد افزوده و از برخی داروها هم کمک گرفت که با نظر پزشک و حسب شرایط هر فرد توصیه خواهد شد.