مناظره‌ها از نگاه دوست و دشمن
به گزارش تبریزگویا، نخستین دور از مناظره‌های تلویزیونی میان ۶ نامزد ریاست‌جمهوریِ چهاردهم، ۲۸ خردادماه با موضوع اقتصادی برگزار شد؛ مناظره‌ای که از دید بسیاری بیشتر پیرامون بحث تحریم پیش رفت و در مقابل نامزدهایی مانند «مسعود پزشکیان» و «مصطفی پورمحمدی» که بر ضرورت مذاکره برای رفع تحریم پافشاری می‌کردند، «سعید جلیلی»، «علیرضا زاکانی» و «امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی» بر پرهیز از «دیپلماسی التماسی» و اولویت «خنثی‌سازی تحریم» تاکید داشتند. «محمدباقر قالیباف» نیز به عنوان دیگر نامزد اصولگرا گفت «باید با پیشنهادات روشنی مثل اقدام در برابر اقدام، تحریم را حل کنیم.»
داشتمناظره‌هایی انتقادبرانگیز
سنگینی وزن روابط خارجی در مباحث اقتصادی و بحث تحریم البته باعث شد انتقادهایی متوجه مجموع مناظره شود. به عنوان مثال، کارشناس «دنیای اقتصاد» درباره مناظره نخست نوشت: در دو بخش اول مناظره، با وجود مطرح شدن موضوع‌هایی مانند «برنامه هفتم توسعه و اهداف کلیدی آن»، «ثبات‌بخشی به اقتصاد کشور» و «سیاست‌های اصل ۴۴» هیچ‌کدام از نامزدها در مورد اصلاح نظام بانکی موضوعی را مطرح نکردند؛ در حالی که از اهداف کلیدی برنامه هفتم توسعه، می‌توان به رعایت نسبت کفایت سرمایه ۸ درصدی توسط بانک‌ها و کاهش سالانه ۲۰ درصد از ناترازی شبکه بانکی اشاره کرد که نیازمند منابع قابل‌توجه و چالش‌های اجرایی بسیار است.
مناظره دوم از جنس اجتماعی و با عنوان کلی «خدمت عدالت محور دولت» ۳۱ خردادماه نامزدها را با یکدیگر مواجه ساخت تا درباره برنامه‌های خود و رقبایشان سخن بگویند. این مناظره با وجود صحنه‌هایی مانند ادعای پورمحمدی علیه جلیلی درباره نگاه جناحی به مساله FATF و تک و پاتک‌های پزشکیان و زاکانی با کلیدواژه‌هایی مانند «ما پدر مردم را درآوردیم» و … به مذاق کسانی که دوست داشتند شاهد مجادله و افشاگری و به عبارت ساده دعوا میان نامزدها باشند، خوش نیامد.
البته این به آن معنا نبود که فضای به نسبت آرام حاکم بر مناظره به بحث‌های جدی و جذاب بیانجامد تا جایی که انتقادها از «کسالت‌آور» بودن مناظره‌ها افزایش یافت. بسیاری هم گفتند در برنامه‌های صداوسیما مردم شاهد تکرار مکررات از سوی نامزدها بودند. هم‌زمان نتایج نظرسنجی ایسپا درباره مناظره نخست منتشر شد. بر این اساس تازه‌ترین نظرسنجی ایسپا که روز ۲۹ و ۳۰ خرداد انجام شد، ۷۳.۲ درصد مردم گفته‌اند مناظره نامزدها در صداوسیما را تماشا نکردند.
نگاه رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی مانند «بی‌بی‌سی فارسی» به این مناظره نیز چنین بود که «در این مناظره برخلاف مناظره اول که عمدتا بدون پریدن نامزدها در میان حرف یکدیگر برگزار شد، نامزدها چند بار سخنان یکدیگر را قطع کردند.»
محتوای مناظره سوم؛ از حجاب تا فیلترینگ
بلافاصله بعد از دور دوم، روز جمعه اول تیرماه، نامزدها برای مناظره فرهنگی وارد استودیوی صداوسیما شدند؛ مناظره‌ای که دو موضوع مهم مدنی یعنی حجاب و فیلترینگ محل اظهارنظر آنان قرار گرفت. در خصوص مساله حجاب، همچنان که انتظار می‌رفت پزشکیان و پورمحمدی در موضع طرفدار تغییر وضع موجود قرار گرفتند. پورمحمدی با بیان اینکه «آنچه در خیابان‌ها می‌بینیم، جهت بیان اعتراض است» وعده داد «لایحه حجاب را پس خواهم گرفت.»
پزشکیان نیز با تاکید بر اینکه «با زور نمی‌توانیم زنان را با حجاب کنیم.» تیر انتقاداتش مجلس و تلویحا رئیس آن را نشان رفت که «لایحه تامین امنیت زنان و جلوگیری از خشونت علیه زنان را در مجلس مسکوت گذاشته‌اند.» اما در میان نامزدها، این اظهارات جلیلی که «داریم یک مدلی را در جهان در حوزه زن عرض می‌کنیم که باعث شده جهان متحیر بماند» مورد توجه قرار گرفت و واکنش و اظهارنظرهای متعددی را فضای مجازی برانگیخت.
در میان اظهارنظرهای نامزدهای دیگر، قالیباف گفت «بدپوششی و بی‌حجابی آفت جامعه و خانواده ماست و نباید اجازه بدهیم این اتفاق بیافتد» و قاضی‌زاده هاشمی هم بر این باور بود که «بعضی به بهانه آزادی به زنان ما ظلم کرده‌اند».
این اظهارات باعث شد تا نامزدهای اصولگرا پس از مناظره با انتقادهای زیادی روبه‌رو شوند؛ از جمله خبرگزاری «ایلنا» به نقل از یکی از چهره‌های سیاسی اصلاح‌طلب نوشت: شاهد تناقض‌های جدی در بیان مسائل و آن چیزی که کاندیداهای طیف اصولگرا دارند به آن عمل می‌کنند، بودیم. چشم در چشم ملت نشستند و زنان و دختران ایران را در زبان و بیان تحقیر می‌کنند و می‌گویند با احترام باید برخورد کرد.
در این مناظره مطرح کردن موضوع «حجاب‌بان»ها از سوی پزشکیان و واکنش زاکانی که نامزد اصلاح‌طلبان را به دروغ یا شوخی متهم کرد از نقاط داغ بحث‌وجدل‌ها بود. در سوی مقابل هم پزشکیان با طرح این سوال که «تا آخر میمانی دیگر؟» طرف مقابلش را به «پوششی بودن» متهم ساخت.
اما درباره بحث فیلترینگ، همه نامزدها مخالفتشان را با انسداد در ارتباطات اعلام کردند. با این حال، نظر نامزدهای طیف اصولگرا و نواصولگرا حمایت از پلتفرم‌های داخلی و تمجید از آن‌ها بود. زاکانی در موضعی نزدیک به قالیباف اظهار داشت «خارجی‌ها باید سرور پلتفرم‌شان را به داخل ایران بیاورند». دو چهره رقیب نیز بیشتر انتقادهای موجود در زمینه تبعات فیلترینگ و وی.پی.ان فروشی را بازتکرار کردند.
در این میان، تقابل زاکانی با پورمحمدی و بیان اینکه بیشترین فیلترینگ در دوران پورمحمدی شکل گرفته تا حدی درجه مشاجره‌ها را بالا برد.
علاوه بر آنچه گفته شد، در این مناظره ایجاد زمینه‌های «سفر عفیفانه» از سوی قاضی‌زاده، ضرورت پرهیز از ممنوع‌الخروجی و مهاجرت هنرمندان از سوی پزشکیان، سه روز سفر رایگان برای هر ایرانی از جانب جلیلی، وقوع «شادی‌های میلیونی» در دوره دولت سیزدهم از سوی زاکانی و … موضوع‌هایی بود که نسبت به بقیه مباحث مطروحه بیشتر مورد توجه قرار گرفت و واکنش‌های متعددی را به دنبال داشت.
نگاه رسانه‌های داخلی به مناظرات
در مجموع و تا اینجای کار، همچنان که اشاره شد نقد و نگاه‌های متعددی درباره مناظره‌ها در رسانه‌ها مطرح شده و موضوع‌هایی مانند کارنامه دولت‌های سابق، مسابقه بر سر میراث‌داری دولت شهید رئیسی و انتقادهای متعددی که نسبت به چهره‌هایی مانند «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری سابق صورت گرفته، برجستگی داشته است؛ همچنین موضوعی که رقبای پزشکیان بر آن اصرار دارند که دولتش «دولت سوم روحانی» خواهد بود.
روزنامه «همشهری» در مطلبی با عنوان «دولت دوم رئیسی یا دولت سوم روحانی؟» در این باره نوشت: سومین مناظره ۶ کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری درحالی برگزار شد که اظهارات فرافکنانه برخی کاندیداها بازتاب گسترده‌ای در افکار عمومی داشت.
به نوشته این روزنامه، نگاه فرافکنانه پزشکیان و پورمحمدی به برخی مشکلات کشور در حالی است که بررسی ترکیب مشاوران و فعالان ستادهای آنان بیش از هر چیز نشان می‌دهد مسببان مشکلات کشور و بانیان وضع موجود اکنون در ستادهای آنان فعالند و می‌کوشند با دادن آدرس‌های غلط، از زیر بار مسئولیت چالش‌های فعلی بگریزند؛ موضوعی که بررسی ترکیب ستادها و مشاوران این کاندیداها شاهدی بر این مدعاست.
«فرهیختگان» نیز در مطلبی با عنوان «اجماع منفی بر سر روحانی» نوشت: با وجود ضعیف بودن مناظره‌ها و سطح پایین منازعه ایده‌های حکمرانی در این سه مناظره، به نظر می‌رسد هرچند دیرهنگام اما بالاخره منازعه اصلی سیاسی فضای انتخاباتی در حال شکل‌گیری است. مسابقه برای فرار از میراث روحانی از سوی همه نامزدهای انتخاباتی نشانه مهمی برای این موضوع است. با این حال اگر فضا همین(گونه) بماند، هرکسی از میراث روحانی دورتر باشد شانس بیشتری برای کنشگری سیاسی خواهد داشت.
در مقابل، روزنامه اصلاح‌طلب «شرق»، رقبای اصولگرا را به دادن «وعده‌های نشدنی» متهم کرد و نوشت: از یارانه ۴۵ هزارتومانی دولت محمود احمدی‌نژاد تا سبد غذای دولت حسن روحانی و یارانه بنزین و یارانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزارتومانی دولت (شهید) ابراهیم رئیسی، مدام اعداد یارانه بزرگ و بزرگ‌تر شده و تورم چندین برابر آن رشد داشته است. دولت‌ها در مقابل بارها گفته‌اند که پرداخت ارقام سنگین یارانه موجب کسری بودجه و تورم بیشتر و قدرت خرید کمتر مردم شده است اما به طور عجیبی به سیاست پرداخت یارانه نه‌تنها ادامه داده‌اند بلکه مدام عدد آن را بیشتر کرده‌اند. حالا در مناظرات چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، برخی کاندیداها بدون توجه به تجربیات مکرر و شکست‌آمیز پول‌پاشی دوباره وعده‌های بزرگ‌تر و عجیب‌تری برای پرداخت یارانه به مردم می‌دهند!
روزنامه «آرمان ملی» متعلق به جریان اعتدالیون نیز این بخش از مناظره را تیتر نخست خود قرار داد که «پزشکیان: آقای زاکانی جای خدا نشسته‌اید یا مردم؟»
جدا از سوگیری‌های سیاسی، برخی روزنامه‌ها نقدهای موضوعی را متوجه مناظره‌ها و در کل رقابت‌ها دانستند. روزنامه «خراسان» با تیتر «غفلت از ۴ میلیون رای اولی» نوشت: همان‌گونه که در مناظره‌ها و برنامه‌های انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری دیدید، تا این جای میزگردها و مناظره‌ها، تقریبا هیچ‌کدام یک برنامه مشخص و مدونی برای دهه هشتادی‌ها و رای اولی‌ها ندارند.
روزنامه «جوان» نیز در گزارشی با عنوان «مناظره ۴ دقیقه‌ای زیر سایه فوتبال ۹۰ دقیقه‌ای!» در بخشی از نقدهای خود آورد: فرصت چهاردقیقه‌ای به هر نامزد برای تبیین سیاست‌های کلی اقتصادی یا فرهنگی، و فاصله حدود نیم‌ساعته با فرصت چهاردقیقه‌ای بعدی که رشته کلام از دست رفته و کلام قبلی هم منعقد نشده، مانع جذابیت مناظره‌ها شده است.
رسانه‌های بیگانه چه گفتند؟
نگاهی به بازتاب رقابت‌های انتخاباتی و به ویژه مناظره‌ها در رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی نشان از وجود رویکردی با اشتراکات متعدد میان طیف وسیعی از این رسانه‌هاست.
در یکی از این محورهای مشترک، رسانه‌های بیگانه بر سردی فضای رقابت‌ها و بی‌فایدگی مناظره‌ها تاکید دارند. به عنوان مثال «ایران اینترنشنال»، توئیت دبیر شورای‌عالی نوجوانان و جوانان را منتشر و برجسته کرد: وحید یامین‌پور دبیر شورای عالی جوانان دولت، در ایکس نوشت «چه بسا مناظره‌های این دوره برخلاف انتظار موجب کاهش مشارکت بشود.» او گفت مناظره‌ها تا سطح «گفت‌وگوهای معمولی کارشناسی» پایین آمده که این امر باعث ایجاد «سرخوردگی و بی‌انگیزگی» می‌شود.
در میان اظهارنظرهای متعدد و البته مشابه و تکراری کارشناسان ایران‌اینترنشنال در این باره، یکی از کارشناسان این رسانه مدعی شد: مردم نسبت به انتخابات حکومت، بی‌تفاوت هستند و حکومت همچنان تلاش می‌کند تا تنور انتخاباتش را گرم کند.
«رادیو فردا» نیز درباره مناظره‌ها چنین گزارش داد: سوابق طولانی و قطور برخی نامزدها مثل قالیباف و جلیلی و پس از آن‌ها زاکانی و قاضی‌زاده که از آن‌ها با عنوان نامزدهای پوششی یاد می‌شود و خاستگاه سیاسی پزشکیان، هیچ‌کدام نتوانسته شور و هیجان مناظرات انتخاباتی دوره‌های پیشین را تکرار کند.
به نوشته رادیو فردا، در مناظره دوم، تکرار جملات و شعارها چنان بود که حتی گاهی خود نامزدها هم به همدیگر تذکر می‌دادند. از این جهت، می‌توان گفت آن دسته از فعالان سیاسی و انتخاباتی که امید داشتند با انجام مناظرات تنور انتخابات گرم شود، حساب‌هایشان غلط از آب درآمده است.
در کنار این رویکرد عمومی، برخی رسانه‌های معاند کوشیدند با راستی‌آزمایی یا انتشار محتوای راستی‌آزمایی سایر رسانه‌ها تا حد ممکن محتوای رقابت‌ها و مباحث مطرح شده در مناظره‌ها را زیرسؤال ببرند. علاوه بر این محورهای خبری در خصوص انتخابات و مناظره‌ها، تمرکز کانال‌های مجازی رسانه‌های یادشده روی تصاویری با عنوان «تنش بر سر حجاب در مترو شهر ری» هم‌زمان با طرح مباحث مربوط به حجاب از سوی نامزدها، نگاه بسیاری را به خود مشغول کرد تا رویکردهای پنهان این رسانه‌ها در خصوص کلیات انتخابات و برخی نامزدهای خاص، موضوع گمانه‌زنی‌های متعددی قرار گیرد.