محمدرضا علی اشرفی*؛ اســتان آذربایجان شــرقی ســابقه دیرینــه ای در بخــش صنعــت دارد. به طــوری کــه راه انـدازی اولیـن کارخانـه نخریسـی بـزرگ در تبریـز در سـال ۱۲۸۸ ، ایجـاد ۵ واحـد صنعتـی بـزرگ از ۸ واحـد بـزرگ صنعتـی کشـور در طـول سـالهای ۱۳۰۴-۱۲۹۷ در اســتان، تجربــه هفتاد ســاله در صنایــع نســاجی و چــرم، ایجــاد واحدهــای بــزرگ صنعتــی ماننــد تراکتورســازی، ایــدم، ماشین ســازی، هاکســیران و درمــن دیــزل در دهـه ۵۰ و ایجـاد واحدهایـی نظیـر پتروشـیمی تبریـز، واحدهـای تولیـدی شـیرینی و شـکلات، واحدهـای دارویـی، صنایـع تبدیلـی کشـاورزی، واحدهـای تولیـد الکتروموتور و واحدهـای تولیـدی فـولاد و لوازم خانگـی، همگـی حکایـت از سـابقه دیرینـه اسـتان در صنعـت کشـور دارد. به رغـم سـابقه تاریخـی و قابلیـت و ظرفیت هـای اسـتان، بررسـی وضعیـت صنعـت اســتان در ســال های اخیــر حکایــت از ســیر نزولــی جایــگاه ایــن بخــش در کشــور دارد.

سیمای معدن اســتان آذربایجان شــرقی از نظــر وجــود ذخایــر مختلــف و متنــوع معدنــی یکــی از مناطـق غنـی کشـور است. تنـوع عوامـل زمین شناسـی اسـتان آذربایجان شـرقی نظیــر پدیده هــای ماگماتیســم و متامورفیســم و شــرایط ویــژه حوضه هــای رســوبی موجـود در ایـن مناطـق باعـث شـده اسـت تـا مجموعـه غنـی از ذخایـر معدنـی فلـزی و غیرفلـزی در ایـن منطقـه ایجـاد شـود.

سیمای معدن اســتان آذربایجان شــرقی از نظــر وجــود ذخایــر مختلــف و متنــوع معدنــی یکــی از مناطـق غنـی کشـور است

جـدا از تنـوع، فراوانـی و ذخیره هـای غنـی معدنـی، یکـی از ویژگی هـای معدنـی ایـن اسـتان وجـود ذخایـری از قبیـل پرلیـت، دیاتومیـت، نفلیـن سـینیت، کائولـن است کـه برخـی از ایـن ذخایـر در سـطح کشـور منحصـر بـه فـرد هسـتند.

مناطـق شـمالی اسـتان (ناحیـه ارسـباران) بـا قـرار گرفتــن بــر روی کمربنــد آلــپ و هیمالیــا دارای اندیس هــای متعــدد مــس و عناصــر فلـزی دیگـر نظیـر سـرب، روی و آهـن است. به طـوری کـه در ناحیـه ورزقـان بـر روی ایـن کمربنـد بیـش از ۳۰ اندیـس معدنـی مـس شناسـایی شـده اسـت. معدن مـس سـونگون در شـمال ورزقـان، بزرگتریـن معدن مـس در شـمال غـرب ایـران محسـوب می شـود.

ایـن معدن یکـی از بزرگتریـن معدن های مـس دنیـا بـوده و قابـل مقایسـه بـا معـادن بینگهـام در آمریـکا و چوکـی کوماتـا در شـیلی اسـت.

تـا کنـون ۵۲ نـوع مـاده معدنـی از ۶۵ نـوع مـاده معدنـی موجـود در کشـور در ایـن اسـتان شناسـایی شـده اند. ایـن مـواد معدنـی شـامل مـواد اولیـه مصالـح سـاختمانی نظیر ماســه بادی، ســنگآهک، گــچ، پوکــه معدنــی، ســنگ لاشــه، ســنگ ســاختمانی، پامیــس، پوزولان و ســنگ های تزئینــی شــامل تراورتن هــای منحصــر بــه فــرد رنگـی آذرشـهر، گرانیـت و مرمـر، مرمریـت و سـنگ چینـی و کانیهـای فلـزی مـس، آهـن، منگنـز، سـرب، روی، آنتیمـوان، مولیبـدن، هماتیـت، لیمونیـت، جیـوه، طـلا و نقـره و انـواع خاکهـای صنعتـی کائولـن، زئولیـت، بنتونیـت  و کانیهـای غیرفلـزی شـامل خـاک پیـت، ذغالسـنگ میـکا، ورمیکولیـت، باریتیـن، خاکنســوز ، شــیل، دولومیــت، پیروکســن، ســیلیس، زرنیــخ و پرلیــت است.

از مــواد معدنــی شــاخص اســتان می تــوان بــه معــادن دیاتومیــت ممقـان و تراورتـن قرمـز آذرشـهر اشـاره نمـود کـه از شـهرت جهانـی برخـوردار اسـت

از مــواد معدنــی شــاخص اســتان می تــوان بــه معــادن دیاتومیــت ممقـان و تراورتـن قرمـز آذرشـهر اشـاره نمـود کـه از شـهرت جهانـی برخـوردار اسـت. همچنیـن سـواحل شـرقی دریاچـه ارومیـه یـک منبع بالقـوه و لایـزال برای اسـتحصال نمــک طعــام است.

* نقاط قوت استان در بخش صنعت و معدن را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:

1. وجــود منطقــه آزاد صنعتــی- تجــاری ارس، شهرک سرمایه گذاری خارجی، مناطــق ویــژه اقتصــادی مراغــه، ســراب و بســتان آباد و  واقـع شـدن اسـتان در مسـیر جاده ابریشم و کریـدور بین المللـی و نیز موقعیـت ژئوکونومیـک خـاص اسـتان.
2. وجود نمایشگاه بین المللی تبریز و فرودگاه بین المللی تبریز، کارگو و گمرکات در استان.
3. مزیت نسبی در صنایـع قطعات خـودرو و نیرومحرکه، غذایی، شیمیایی، فلــزات اساســی، چرم ســازی و ماشین سازی.
4. تمایــل قابــل ملاحظــه بــه ســرمایه گذاری در بخــش معـدن توســط بخــش خصوصــی و شناسایی و بهره برداری از آنها  با توجه به وجـود ذخایـر معدنـی متنـوع از قبیـل سـنگ های تزئینـی، پرلیـت، دیاتومیـت، نفلیـن سـینیت، کائولـن، مس و طلا.
5. امکان ایجاد صنایع پایین دستی معدنی و اشتغال پایدار با توجه به قرار گرفتن استان در زون مناسب ذخایر معدنی .
6. حضور گسترده بخش خصوصی در فعالیت های اقتصادی.
7. وجود توان بالای طراحی، بافت و فروش جهانی فرش های دستبافت.
8. وجود شرکتهای دانش بنیان با فعالیت های فن آورانه و نوآورانه و مراکز تحقیقاتی متعدد.
9. امکانات قابل ملاحظه برای تولید خودرو.

* نقاط ضعف و تهدیدهای موجود:

سیر نزولی اشتغال و ارزش افزوده بخش صنعت استان در سال های اخیر، کافی نبودن صنایع بالادستی و پایین دستی بخش صنایع معدنی، کمبود واحدهای فرآوری سنگ های گوهری، پایین بودن بهره وری در بخش صنعت استان، پایین بودن سهم فعالیت‌های دانش بنیان در اقتصاد استان، عدم استفاده کامل از ظرفیت واحدهای صنعتی استان، ضعف در برنامه ریزی استراتژیک در حوزه علم و فناوری، عــدم اســتفاده حداکثــری از امکانــات تجــارت الکترونیکــی و ســنتی بــودن معامــلات و ضعــف آمــوزش بــرای ورود بــه بازارهــای جهانــی، پاییــن بــودن دانــش تخصصــی و توانمندی هــای علمــی و کاربــردی تجــار و بازرگانــان، اصنــاف و کســبه اســتان،کمبود نیروی تخصصی تجارت خارجی در بخش خصوصی و دسـتگاه های دولتی، ضعف امکان تولید فرش های نفیس با سفارش پیوسته، فقـدان امکانـات کافـی(تجهیـزات گمرکـی ماننـد انبارهای مناسـب) در اسـتان بـرای انجـام کامـل صـادرات فـرش دسـتباف از اسـتان و بالاخره برق نامطمئن در بخش صنعت استان و محدودیت منابع آبی در توسعه واحدهای صنعتی در منطقه غرب استان

عــدم اســتفاده حداکثــری از امکانــات تجــارت الکترونیکــی و ســنتی بــودن معامــلات و ضعــف آمــوزش بــرای ورود بــه بازارهــای جهانــی در این شرایط ویژه استان و کشور که در شرایط سخت تحریمی قرار داریم، ضروری است

* با توجه به نقاط قوت و ضعف اشاره شده پیشنهاد می گردد تا به منظور توانمندسازی و توسعه بخش صنعت و معدن در استان، اقدامات کلیدی زیر انجام پذیرد:

1. اکتشاف، بهره برداری و فرآوری کانی های غیرفلزی.
2. اکتشاف، بهره برداری و فرآوری عناصر فلزی همچون مس، طلا و مولیبدن.
3. بهره بــرداری از ظرفیت هــای نیمه تمــام و خالــی صنعــت و ارتقــای ســطح تکنولــوژی واحدهــا .
4. تولید خودرو کامل در استان.
5. ایجاد و توسعه صنایع نفت و پتروشیمی با رویکرد استفاده از خط اتیلن.
6. تأسیس منطقه ویژه علم و فناوری.
7. افزایش سهم صادرات استان از صادرات غیرنفتی کشور.
8. کاهش سهم خام فروشی فرآورده های معدنی.
9. ایجاد خوشه های صنعتی و معدنی با تکنولوژی بالا در شهرک ها و نواحی صنعتی.

*مدیرمسئول پایگاه خبری تبریزگویا