به گزارش تبریزگویا، تکم‌خوانی یادگاری از آداب و رسوم عید باستان است که همواره در سرزمین آذربایجان شرقی به عنوان آیینی ماندگار و منحصر به فرد مورد توجه مردم بوده و با روش مخصوص توسط تکم گردان‌ها به اجرا گذاشته می‌شود.

آذربایجان شرقی با داشتن فرهنگ بومی با درون‌مایه غنی یکی از معدود مناطقی است که در ایام مختلف سال، سُنَن و رسوم منحصر به فردی را دارد و به اعتقاد کارشناسان این سنن برآمده از پیشینه تاریخی و باستانی این منطقه و افسانه‌ها و اسطوره‌هایی است که از نوع نگرش پیشینیان برای نسل‌های بعد به یادگار مانده است.

تَکَم و تَکَم‌خوانی

واژه تَکَم در زبان ترکی به معنی بُز نَر قوی هیکل که همیشه در رأس گله حرکت می‌کند و گله را به چراگاه و محل های معین هدایت می‌کند. تکم عروسکی بود به شکل بز که بر سر چوب گردی سوار می‌شد. این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت قرار می‌گرفت که چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می‌گذشت، تکم‌چی چوب را به دست می‌گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در آورده و متناسب با حرکات آن اشعاری را به آواز می‌خواند، سر و صدای زنگوله‌ها و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکم‌چی به وجود می‌آورد.

روی این عروسک چوبین را با مخمل یا پارچه‌هایی به رنگ قرمز می‌پوشانند و روی این پارچه را نیز با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه‌های الوان و حتی آئینه تزیین می‌کنند. تکم با قطعات پارچه‌ای رنگی آذین‌بندی شده مانند گل‌های بهاری است که هر رنگ و گل این تکم معنای خاص خود را دارد که به ویژه، رنگ سرخ به معنی شادی و نشاط است.

آیین تکم‌خوانی نیز از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، متاسفانه با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارائه آن عقب‌نشینی کرده و در حال فراموشی است.

به باور پژوهشگران تکم یکی از مهم‌ترین نشانه‌های جشن بهار در منطقه آذربایجان است و با وجود اینکه به فراموشی سپرده شده اما به سادگی با همت کمی از سوی دستگاه‌های فرهنگی می‌تواند مجدداً احیا شود.

ثبت تکم‌گردانی در فهرست آثار ملی ایران

با وجود اینکه رسم تکم‌گردانی به‌ منظور تنوع بخشیدن به برنامه‌های نوروزی هر از گاهی توسط برخی نهادها اجرا می‌شد اما پژوهشگران توجه به مؤلفه‌های اصلی این رسم دیرینه را خواستارند.

بی توجهی به شکل سازه چوبی و اشعاری که خوانده می‌شود خود تغییر ناخواسته این رسم اصیل را در برداشته است.

در پی پژوهش‌هایی که در استان آذربایجان شرقی صورت گرفته است، رسم تکم و تکم‌گردانی به عنوان یکی از رسوم میراثی استان آذربایجان شرقی به شماره ثبت ۳۰ درفهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده و بر همین اساس در آستانه عید نوروز می‌تواند مجدداً طرح و معرفی شود.

تکم گردانی از جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان شرقی است که به پیشنهاد کارشناسان می‌تواند در مراکز اصلی گردشگری این استان اجرا شده و حتی در مدارس به دانش‌آموزان معرفی شود.

احیاء آئین‌های سنتی آذربایجان شرقی

فرزین حق پرست مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی، از احیاء آئین‌های سنتی استان خبر داد و افزود: احیای آئین‌های سنتی و به خصوص آئین‌های نوروزی، حفظ و احیای میراث معنوی استان و انتقال آن به نسل‌های آینده را ضروری است.

وی تکم‌چی‌ها را به عنوان سفیران نوروزی و نوروز خوانان، در فرهنگ آذربایجان شرقی یاد کرد و افزود: تکم‌گردانی یکی از شاخه‌های فرهنگ شفاهی مردم استان به شمار می‌رود و نادیده گرفتن این رسم کهن به معنای فراموشی بخش قابل توجهی از فولکلور آذربایجان شرقی محسوب می‌شود.

نمونه‌هایی از اشعار تکم چی:

مختار اوتی یاندیردی داما آتدی (مختار آتش را روشن کرد و بر بام انداخت)

خبر اهل مدینه شاما چاتدی (خبر به اهل مدینه و شام رسید)

جماعت جهد ایدوب مرادا چاتدی (جماعت جهد کردند و به مراد رسیدند)

سیزون بو تازه بایراموز مبارک (عید نو شما مبارک باشد)

آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک (ماهتان، سالتان، هفته‌تان، روزتان مبارک)

هر آنچه در فرهنگ ما رو به فراموشی است، در اشعار تکم چی زنده می‌شود گویی هنوز هم امیدی برای احیای رسم و سنت‌های پیشین وجود دارد.

بیزیم یرده یومورتانی یویارلار (در محل ما تخم مرغ را می‌شویند)

انونی دونوب یددی رنگه بویارلار (بعدش آن را به هفت رنگ می‌آرایند)

یددی سینده تحویل اوسته قویارلار (هر هفت تا را در سفره عید می‌گذارند)

سیزون بو تازه بایراموز مبارک (عید نو شما مبارک باشد)

آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک (ماهتان، سالتان، هفته‌تان، روزتان مبارک

امروزه شاید نه از بازی‌ها و نه از رسوم سنتی خبری نیست! در زمانی که همه به نوعی نگران تهاجم فرهنگی و فراموشی آیین‌های سنتی هستیم، جای خالی اشعار تکم چی در کتاب‌های درسی کودکان و برنامه‌های تلویزیونی بیشتر احساس می‌شود. جای خالی داستان‌ها و آداب و رسوم سنتی در کنار تصویرسازی‌های مدرن و داستان‌های جدید گویا زخمی است که بر سینه تاریخ‌مان زده می‌شود.

انتهای پیام/